10+1 Σκηνοθέτες και τα Μονοπλάνα τους

Το μονοπλάνο μπορεί να οριστεί ως η κινηματογραφική αφήγηση μιας δράσης μέσω μίας μόνο λήψης που διαρκεί περισσότερο από ένα λεπτό μέχρι να μεταβούμε στο επόμενο πλάνο. Προφανώς, αποκτά ιδιαίτερο σινεφιλικό ενδιαφέρον αφενός διότι προσδίδει έναν απίστευτο φιλμικό ρεαλισμό και αφετέρου γιατί είναι πολύ δύσκολο να γυριστεί. Χρειάζεται τον αψεγάδιαστο συγχρονισμό πολλών ατόμων και φυσικά κάθε λάθος στοιχίζει, αφού θα πρέπει το γύρισμα να ξεκινήσει πάλι από την αρχή. Ιδιαίτερα όταν μιλάμε για μονοπλάνα που διαρκούν πολλά λεπτά, κάτι τέτοιο δυσχεραίνει απίστευτα όλο το κινηματογραφικό συνεργείο.

Προφανώς, υπάρχουν διάφορα σκηνοθετικά τρικ που χρησιμοποιούν οι δημιουργοί για να παραπλανήσουν τους δύσμοιρους θεατές ότι μια μεγάλης διάρκειας σεκάνς έχει γυριστεί με μια μόνο λήψη. Υπάρχουν όμως και εκείνες οι περιπτώσεις όπου τα μονοπλάνα είναι 100% ρεαλιστικά και πράγματι γυρίστηκαν με τον απόλυτο συγχρονισμό των ηθοποιών, του οπερατέρ, του διευθυντή φωτογραφίας, του σκηνοθέτη και όλων των υπολοίπων ατόμων που τους πλαισιώνουν.
Με αφορμή την ταινία 1917 του Σαμ Μέντες, η οποία μοιάζει ολόκληρη με μονοπλάνο, αποφασίσαμε να σας παρουσιάσουμε 10+1 εμμονικούς με την τηλεοθηρία σκηνοθέτες που μας έχουν προσφέρει αξεπέραστα μονοπλάνα.

1. Alfred Hitchcock

Ο βρετανός μετρ του σασπένς, παίζοντας με την αγωνία του θεατή, δεν θα μπορούσε να μην επιδοθεί στην χρήση του μονοπλάνου ως μέσου για να το καταφέρει. Φυσικά χρίζει ιδιαίτερης μνείας, καθώς αφενός υπήρξε ο πρώτος σκηνοθέτης που επιχείρησε και ολοκλήρωσε επιτυχώς κάτι τέτοιο και αφετέρου επειδή το έκανε σε μια εποχή με ελάχιστα κινηματογραφικά βοηθήματα. Στην ταινία «H Θηλιά» (1948) συνέθεσε 10 μονοπλάνα, κάθε ένα από τα οποία διαρκούσε 7-10 λεπτά, με απώτερο στόχο να μοιάζει με ένα μονοπλάνο. Εννοείται πως ο Χίτσκοκ ήθελε να γυρίσει ολόκληρη την ταινία με ένα γύρισμα, αλλά κάτι τέτοιο ήταν τεχνικά αδύνατο εκείνη την εποχή, αφού το φιλμ στο οποίο γινόταν η κινηματογράφηση είχε συγκεκριμένο μήκος. Περίτεχνα ο Άγγλος σκηνοθέτης τοποθετούσε την κάμερα στην πλάτη των ηθοποιών έτσι ώστε όταν σκοτείνιαζε το πλάνο να προλαβαίνει να ανανεώνει το φιλμ στην κάμερα. Με αυτόν τον τρόπο προσέφερε αβίαστα, 70 σχεδόν χρόνια πριν, μια φαινομενικά αμοντάριστη ταινία! Ο «Σιωπηλός Μάρτυρας» (1954) περιλαμβάνει επίσης ένα εξαιρετικό μονοπλάνο στο οποίο παρατηρούμε, όπως θα κάνει αργότερα ο καθηλωμένος πρωταγωνιστής, τους γείτονες του.

2. Brian de Palma

Ο Αμερικάνος σκηνοθέτης, όντας λάτρης του έργου του Χίτσκοκ και αποτίοντας αναρίθμητες φορές φόρο τιμής στον αγαπημένο του Βρετανό δημιουργό, δεν θα μπορούσε να μην έχει ασχοληθεί με το δύσκολο στήσιμο των μονοπλάνων. Από την «Απατηλή Λάμψη της Ματαιοδοξίας» (1990) και τον «Δολοφόνο του Μεσονυκτίου» (1981) μέχρι την «Υπόθεση Καρλίτο» (1993) και το «Snake Eyes» (1998), ο Ντε Πάλμα χτίζει πραγματική ένταση μέσα από άκοπα πλάνα του, αν και δυστυχώς τις περισσότερες φορές δεν πλαισιώνονται αντίστοιχα από καλλιτεχνικά όμορφες ταινίες. Όπως και να χει όμως παίρνει δικαιωματικά τα εύσημα για την δυσκολία της υλοποίησης αυτών.

3. Alejandro G. Iňárritu

Ο Ιναρίτου με την σειρά του, ακολουθώντας το στιλ γυρίσματος της Θηλιάς του Χίτσκοκ, προσέφερε μια ταινία που μοιάζει ολόκληρη να έχει γυριστεί με μία λήψη: το «Birdman ή η Απρόσμενη Αρετή της Αφέλειας» (2014). Φυσικά δεν είναι πραγματικό μονοπλάνο, αφού έχει λίγα καλά κρυμμένα «κοψίματα», αλλά δίνει την ψευδαίσθηση αυτού. Προφανώς ο Μεξικάνος σκηνοθέτης, αν και είχε τα ψηφιακά μέσα που θα τον βοηθούσαν να το γυρίσει πραγματικά ως one shot, δεν το επιχείρησε, προτιμώντας τον ασφαλή δρόμο της ψευδαίσθησης. Παρά ταύτα, η ακαδημία τον τίμησε με το Όσκαρ Καλύτερης Σκηνοθεσίας για αυτή του την προσπάθεια. Δεν πειράζει, γιατί ένα χρόνο μετά μας άφησε άφωνους με το εναρκτήριο μονοπλάνο της «Επιστροφής» (2015).

4. Béla Tarr

Μια ξεχωριστή θέση σε αυτή τη λίστα οφείλει να κατέχει ο Ούγγρος δημιουργός, μιας και είναι ο πρώτος που προσπάθησε να γυρίσει μια ολόκληρη ταινία με μια λήψη. Αναφερόμαστε στη ταινία «Μάκβεθ» (1982), η οποία τελικά αποτελείται από δύο πλάνα, αν και το πρώτο έχει διάρκεια πέντε λεπτά και εκτυλίσσεται πριν τους τίτλους έναρξης της ταινίας. Το γεγονός ότι είναι τηλεταινία δεν αφαιρεί καθόλου πόντους από το καλλιτεχνικό της αποτύπωμα. Αργότερα, άλλωστε, ο Μπέλα Ταρ, θα μας προσφέρει απλόχερα άλλα τρία ποιητικά ασπρόμαυρα μονοπλάνα στις ταινίες «Το Άλογο του Τορίνο» (2011), «Werckmeister Harmóniák» (2000) και «Κολαστήριο» (1988).

5. Alfonso Cuarón

Μπορεί ο Μεξικάνος σκηνοθέτης να τιμήθηκε με το Όσκαρ Καλύτερης Σκηνοθεσίας για την ταινία «Gravity» (2013), η οποία περιελάμβανε αρκετές σεκάνς δράσης που έδιναν την ψευδαίσθηση του μονοπλάνου, ωστόσο ήταν μια σκηνή στα «Παιδιά των Ανθρώπων» (2006) που έκανε την διαφορά. Αναφερόμαστε στη σκηνή που πυροβολείται μια ηθοποιός μέσα σε ένα αυτοκίνητο που δέχεται επίθεση ενώ είναι εν κινήσει, η οποία παρουσιάζεται με ένα τόσο σφιχτοδεμένο και γεμάτο ένταση μονοπλάνο, με την κάμερα να κινείται συνέχεια εντός του αυτοκινήτου με τέτοια άνεση που μένεις με το στόμα ορθάνοιχτο! Και τονίζουμε ότι ΤΟ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟ ΤΡΕΧΕΙ!!!

6. Andrei Tarkovsky

Η αναγνώριση του Ρώσου σκηνοθέτη, ως έναν από τους πιο επιδραστικούς και καταξιωμένους δημιουργούς στην παγκόσμια ιστορία του σινεμά, είναι αδιαμφισβήτητη. Η ενασχόλησή του με θέματα υπαρξιακών, μεταφυσικών και πνευματικών ανησυχιών δεν θα μπορούσε να αποδοθεί καλύτερα με τη χρήση μακρών πλάνων, τα οποία ενίοτε γυρίζονταν με μία αποκλειστική λήψη. Θυμόμαστε χαρακτηριστικά την σκηνή του φλεγόμενου σπιτιού στην «Θυσία» (1986), την τελευταία σεκάνς της «Νοσταλγίας» (1983) και αρκετές σκηνές στο «Stalker» (1979) ξεχωρίζοντας αυτή στο τέλος της ταινίας, όταν η κάμερα ακολουθεί την απόφαση των πρωταγωνιστών για την είσοδο τους στο περιβόητο δωμάτιο.

7. Orson Welles

Δέκα χρόνια μετά την «Θηλιά» του Χίτσκοκ, ο Όρσον Γουέλς παρέδωσε μαθήματα σκηνοθετικής ακρίβειας με το μονοπλάνο της εναρκτήριας σεκάνς της ταινίας «Το Άγγιγμα του Κακού» (1958). Χρησιμοποιώντας αποκλειστικά έναν «γερανό» και ξεκινώντας με ζουμ άουτ από έναν εκρηκτικό μηχανισμό, ο οποίος τοποθετείται σε ένα αυτοκίνητο το όποιο και ακολουθούμε μέχρι την έκρηξη, μεταφέρει απίστευτα μια αγωνία σχεδόν 60 χρόνια πριν την χρήση drone και ψηφιακών εφέ!

8. Aleksandr Sokurov

Ο Ρώσος σκηνοθέτης πέτυχε το ακατόρθωτο, γυρίζοντας μία ολόκληρη ταινία, διάρκειας 100 λεπτών, με μία λήψη. Η «Ρώσικη Κιβωτός» (2002) αναβιώνει αποκλειστικά αμοντάριστα 300 χρόνια ρωσικής ιστορίας μέσα στο διάσημο Μουσείο του Ερμιτάζ. 867 ηθοποιοί, 1000 κομπάρσοι και τρεις συμφωνικές ορχήστρες ντυμένοι με ρούχα εποχής, έπρεπε να είναι απόλυτα συγχρονισμένοι, ενώ απαιτήθηκαν εξαντλητικές πρόβες που διήρκεσαν πολλούς μήνες. Το τελικό γύρισμα θα διαρκούσε 4 ώρες και θα γυριζόταν προφανώς σε μια μέρα. Λέγεται ότι το τελικό μονοπλάνο γυρίστηκε επιτυχώς την 4η φορά, αν και οι προηγούμενες τρεις αποτυχημένες λήψεις διεκόπησαν σχετικά νωρίς. Όπως και να χει, η «Ρώσικη Κιβωτός» αποτελεί από κάθε άποψη ένα οπτικό επίτευγμα.

9. Chan-wook Park

Εν έτη 2003, ο Κορεάτης δημιουργός παρέδωσε μια από τις πιο σοκαριστικές ταινίες της νέας χιλιετίας και όχι μόνο, μια αρχαιοελληνικής κοπής τραγωδία, μετουσιωμένη σε ένα δίωρο αψεγάδιαστης σινεφιλικής ανατριχίλας. Κατά τη διάρκειά της απολαύσαμε και ένα εκπληκτικό μονοπλάνο, όταν ο πρωταγωνιστής της πλακώνει σε έναν διάδρομο κάτι δεκάδες εχθρούς, σε μια σεκάνς που θυμίζει μια βίαιη και ρεαλιστική εκδοχή ενός ρετρό πλάτφορμ βιντεοπαιχνιδιού. Τη συγκεκριμένη σκηνή προσπάθησε να επαναλάβει ο Σπάικ Λι στο ομώνυμο αμερικανικό ριμέικ, χωρίς την ανάλογη επιτυχία, μιας και για αδιευκρίνιστους λόγους οι παραγωγοί την «έκοψαν» στην μέση. Η τηλεοπτική σειρά Daredevil επίσης είχε μια αντίστοιχη σκηνή στην πρώτη σεζόν, η οποία στάθηκε τίμια δίπλα στο πρωτότυπο.

10. Θεόδωρος Αγγελόπουλος

Ο μεγάλος Έλληνας σκηνοθέτης έκανε αρκετές φορές στη δημιουργική του πορεία χρήση μονοπλάνων για την υποβοήθηση της καλλιτεχνικής αφήγησης. Μεταξύ σινεφιλικών παρεών άλλωστε πάντα έχουν θέση και δίνουν αφορμή για επικούς λεκτικούς διαξιφισμούς, τα αστεία για τα μακρόσυρτα αργά του πλάνα. Χαρακτηριστικά εμείς επιλέγουμε τη σκηνή στο κέντρο διασκέδασης στον «Θίασο» (1975), μια από τις σημαντικότερες ταινίες της Ελληνικής ιστορίας, με ένα δριμύ πολιτικό σχόλιο για την μεταπολεμική κατάσταση της Ελλάδας.

+ Schin’ichirô Ueda

Κάπου εδώ ερχόμαστε στη δυσάρεστη θέση να σας εκμυστηρευτούμε ότι σας είπαμε ψέματα για την αφορμή δημιουργίας του συγκεκριμένου άρθρου. Δεν ήταν ο Σαμ Μέντες και το αντιπολεμικό μονοπλάνο του «1917» η πηγή έμπνευσης, αλλά ο Ιάπωνας σκηνοθέτης Ουέντα και η εκπληκτική ταινία του «One Cut of the Dead» (2017). Αν δεν την έχετε δει, δείτε την, αλλά με την απαρέγκλιτη προϋπόθεση αφενός να ΜΗΝ δείτε το τρέιλερ της και αφετέρου να την δείτε ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ μέχρι το τέλος. Ναι, μπορούμε να σας πούμε με σχετική ασφάλεια ότι σχετίζεται με τη δημιουργία μιας ταινίας με ζόμπι κατά τη διάρκεια της οποίας γίνεται επίθεση από πραγματικά ζόμπι και ότι περιλαμβάνει ένα μονοπλάνο 37 λεπτών!